[Review] Điện Hòn Chén

Đặc điểm: Điện Hòn Chén là nơi người Chăm thờ nữ thần Po Nagar, sau đó người Việt theo Thiên Tiên Thánh Giáo tiếp tục thờ bà với danh hiệu Thánh Mẫu Thiên Y A Na.

Núi Ngọc Trản xưa có tên là Hương Uyển Sơn, sau đổi tên là Ngọc Trản (nghĩa là chén ngọc), dân gian vẫn quen gọi là Hòn Chén vì gọn gàng, đầy đặn như cái chén. Vì vậy, người ta quen gọi điện thờ Thánh Mẫu nằm ở lưng chừng núi là Điện Hòn Chén.

Điện Hòn Chén trước đây là điện thờ Po Nagar (nữ thần đất mẹ) của người Chăm. Theo truyền thuyết dân gian Chăm, nữ thần Po Nagar là con của Ngọc Hoàng Thượng đế đã sai xuống trần gian, bà có công tạo ra trái đất và các loại gỗ, lúa gạo. Hương mộc và kỳ nam là loại gỗ tượng trưng cho sự hiển linh của Nữ thần. Cô còn tỏa hương thơm ngào ngạt của lúa, khuyến khích mọi người trồng cây bồ đề.

Tiếp nhận từ người Chăm một di tích tôn giáo độc đáo như Điện Hòn Chén, người Việt dễ dàng dung hợp một tín ngưỡng thần thánh mang sắc thái riêng của người Chăm. Có lẽ nữ thần của người Chăm, trên bình diện tâm linh, có những nét tương đồng với các nữ thần của người Việt. Để ký âm danh từ Po Nagar trong văn học Trung Quốc, các nhà Nho ngày xưa phải tạo ra một âm do nghĩa của bốn chữ Hán: Thiên Y A Na.

Trong quần thể di tích cố đô Huế, Hòn Chén có lẽ gắn liền với nhiều giai thoại nhất. Dân gian còn kể rằng, điện Hòn Chén xưa có tên là Hoàn Chén với ý nghĩa là “Chén ngọc trả lại”, do vua Minh Mạng khi lên đây đã đánh rơi một chén ngọc xuống sông Hương, tưởng không có cách nào lấy được. trở lại. Bỗng có con rùa to bằng chiếc chiếu nổi lên lấy chén ngọc trả lại cho vua! Tuy nhiên, trong các sắc phong chính thức của các vua nhà Nguyễn, đền vẫn xuất hiện với tên gọi chính thức là “Ngọc Trản Sơn Tự” (đền thờ ở núi Ngọc Trản). Đến thời Đồng Khánh (1886-1888), chùa mới được đổi tên là Huệ Nam Điện (nghĩa là báo ân vua phương Nam) và còn gắn với nhiều giai thoại khác.




Điện Hòn Chén nhìn từ sông Hương





Điện Hòn Chén là một cụm di tích gồm khoảng 10 công trình kiến trúc lớn nhỏ khác nhau nằm ở lưng chừng núi Ngọc Trản, hướng ra sông Hương, ẩn hiện dưới những tán cây cao. Mặt bằng của toàn bộ cụm di tích không rộng lắm, công trình kiến trúc chính là Minh Kính Đài nằm chính giữa; bên phải là các đình Quán Cư, Trinh Cát Viên, chùa Thánh; bên trái là Điện Ngũ Hành, bàn thờ các quan, hang đá Ông Hồ và Ngõ Cảnh. Sát bờ sông là Thủy Phủ am. Ngoài ra, trong khu vực đó có rất nhiều bàn thờ, nhiều ngôi nhà nhỏ nằm rải rác ở đây.

Minh Kính Đài là nơi diễn ra các nghi lễ ở điện Hòn Chén. Trước đây, tục lệ được triều đình quyết định tổ chức mỗi năm hai lần vào thượng tuần tháng 3 và tháng 7 âm lịch, trong đó có các quan được cử về nhà làm đại thần. Minh Kính Đài được chia làm 3 cung theo thứ tự từ cao xuống thấp: Đệ nhất cung (còn gọi là Thượng cung), nơi thờ Nữ thần Thiên Y A Na, Thánh Mẫu Vân Hương, di ảnh của vua Đồng Khánh và một số vị thần khác; Cung Đệ Nhị thờ hàng chục pho tượng thần khác nhau, là nơi bày các đồ thờ để rước sắc trong các ngày lễ lớn; Cung Đệ Tam đặt hương án, hai bên đặt trống, chuông, là nơi hành lễ, cũng là nơi du khách tứ phương đến dâng hương chiêm bái.

Minh Kính Đài là công trình kiến trúc tiêu biểu với hình tượng phượng hoàng để trang trí. Trên các nóc đình, hình phượng hoàng được thể hiện bằng nghệ thuật khảm sành sứ tinh xảo, tạo cho du khách cảm giác như những con phượng hoàng từ núi về đây, báo hiệu điềm lành cho vùng đất linh thiêng này.

Có lẽ không sai khi cho rằng Điện Hòn Chén là cung điện duy nhất có vị trí quan trọng trong đời sống tâm linh của người dân xứ Huế và cũng là cung điện duy nhất ở Huế có tổ hợp nghi môn. tri thức cung đình và tín ngưỡng dân gian; giữa lễ hội và hầu bóng; giữa văn hóa tâm linh và mê tín dị đoan. Đây cũng là nơi nghệ thuật trang trí đạt đỉnh cao vào cuối thế kỷ 19.

Điện Hòn Chén không chỉ là một di tích lịch sử, tôn giáo mà còn là một danh lam thắng cảnh, một nét văn hóa đặc sắc thu hút hàng nghìn lượt khách tham quan, nhất là trong dịp lễ tháng 3 và tháng 7 âm lịch. hàng năm.

Điện Hòn Chén thực sự xứng đáng được xếp vào danh thắng số một của đất Cố đô

Theo Phạm Đức Thanh Dũng (Trung tâm BTCT Kinh thành Huế)